Bezcenne dziedzictwo Polski cz. 12. Kraina Lipecka. Bystre [FILM]

"Ameryki nie odkryję", jak powiem, że Bieszczady są już znane w całej Polsce. Bo co to za odkrycie? Przecież każdy je zna. Ale czy na pewno? Ich popularność "wypływa" już nawet poza granice kraju. Jednak są takie miejsca do których docierają tylko nieliczni. Jeżeli ciekawi Cię gdzie tym razem dotarłem w polskich Bieszczadach, zajrzyj do treści wpisu i przenieś się razem ze mną do Krainy Lipeckiej.

Widok w kierunku Bystrego. Centralny, biały punkcik, to cerkiew św. Michała Archanioła

Jest szczyt tegorocznego lata. Sobota. Ku mojemu zdziwieniu na bieszczadzkich drogach jakby mniej pojazdów. Przemierzam motocyklem wielką pętlę bieszczadzką. W planach Smolnik nad Sanem i tamtejsza cerkiew z listy UNESCO pw. św. Michała Archanioła. Pisałem o niej jakiś czas temu TUTAJ.

Zanim jednak tam dotarłem, mignął mi po drodze, w Czarnej, "pisany" znak: Bystre cerkiew. Pomyślałem, że coś mi to mówi, będę wracał ze Smolnika to zajadę. Tak też zrobiłem. Cały czas w głowie miałem teksty książek Stanisława Krycińskiego, który w swoich publikacjach opisuje losy Bieszczadów, ich ludności i ratowania zabytkowych nekropolii podczas obozów NADSANIE. Poświęcone były ratowaniu nagrobków, które pochłonęła przyroda i naruszył "ząb czasu".

Zainteresowanie sakralnymi, drewnianymi kościołami czy cerkwiami zawdzięczam instagramowemu profilowi cer.kwie. Prowadzi go Kamil Paluszek. Fenomenalne fotografie z krótkim opisem to wyróżnia Kamila spośród innych. W jego profilu znajdziemy również zdjęcie cerkwi pw. św. Michała Archanioła ze wsi Bystre.

Zanim jednak tam dotrzemy, przejeżdżamy terenami ówczesnej tzw. Krainy Lipeckiej (należało do niej dziesięć miejscowości na prawie wołoskim. Dziś w granicach Polski są tylko trzy: Lipie, Michniowiec i Bystre), której nazwa została zaczerpnięta od wsi Lipie. Rzeczywiście przemierzając przez teren wspomnianej miejscowości możemy śmiało powiedzieć, że to kraina. Obszerne pola, łąki, zróżnicowana powierzchnia terenu, która daje odbiorcy widok sielskości, momentami tajemniczości i możliwości "wtopienia się" w miejscową przyrodę dla jej kontemplacji. Miejsce o tak uroczym klimacie, że potrafi poruszyć nawet najbardziej odpornego na widoki turystę. Ten skrawek ziemi, jest obszarem źródliskowym potoku Mszaniec, który poza granicami Polski, po kilkunastu kilometrach, uchodzi do Dniestru, a dalej spływa do Morza Czarnego. Źródło: TUTAJ.

Bystre. Widok na cerkiew pw. św. Michała Archanioła z pobliskiego cmentarza

Warto powiedzieć kilka zdań o samej Krainie Lipeckiej. Jest to grupa wsi wchodzących w okresie staropolskim w skład dóbr królewskich. Zachowały się tutaj liczne ślady przeszłości, w postaci m.in. dwóch cerkwi, zabytkowych cmentarzy oraz licznych krzyży przydrożnych. Źródło TUTAJ.

Jak jest napisane na stronie Bieszczadzkiego Centrum Dziedzictwa Kulturowego, odwiedzenie najciekawszych miejsc w trzech, wspomnianych wcześniej, miejscowościach warto połączyć z pieszą wędrówką po malowniczym terenie. Ułatwia to piętnastokilometrowa ścieżka historyczno-przyrodnicza W Krainie Lipeckiej (dostępna TUTAJ), która została wyznakowana z Czarnej Górnej. Źródło TUTAJ.

Wróćmy zatem do sedna tematu. Cerkiew pw. św. Michała Archanioła w Bystrem. Nazwa samej miejscowości wzięła się od potoku przepływającego przez wieś i oddaje szybki charakter biegu wody. Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1607 roku. Z uwagi na jej treść wnioskować możemy, że istniała już od pewnego czasu, była tu cerkiew i mieszkał pop. Prawdopodobnie Bystre stanowiło pierwotnie jeden organizm gospodarczy wspólnie z Michniowcem. Znane jest nazwisko jednego z sołtysów, którym był w 1689 r. Stefan Leto.

Po 1772 roku wieś została włączona przez Austriaków do dóbr kameralnych (rządowych). W 1785 r. miejscowość liczyła 387 mieszkańców: 370 grekokatolików, 12 Żydów, 5 rzymskokatolików. Przed I wojną światową działała w Bystrem szkoła jednoklasowa. Po wojnie z powodu braku pomieszczeń, szkoły we wsi nie było. Dopiero w roku 1925 wybudowano nową szkołę, która stała w środkowej części wsi, ok. 200 metrów na południe od cmentarza. Dziś w tym miejscu znajduje się murowana cembrownia studni z datą 1935.

Bystre. Cerkiew pw. św. Michała Archanioła, widok od strony zachodniej

Widok na cerkiew z bliższej perspektywy

Spis z 1921 r. wykazywał tu 469 mieszkańców: 451 grekokatolików, 8 rzymskokatolików, 10 Żydów. We wsi funkcjonowały w przeszłości trzy młyny wodne oraz kopalnia ropy naftowej. W 1951 roku rdzenni mieszkańcy Bystrego zostali przymusowo wysiedleni w głąb Ukrainy z powodu regulacji granic pomiędzy Polską a ZSRR. Większość w rejon Doniecka i do obłasti mikołajewskiej, do wsi Żowtniewo. Na ich miejsce w ramach "Akcji H-T" przesiedlono ludność z Krystynopola.

Dawna zabudowa wsi biegła niemal od potoku Mszaniec wzdłuż potoku Bystry, wciskając się w wąskie dolinki między zboczami Beskidy i Jawornik. W chwili przekazywania tych terenów stronie polskiej (październik 1951 r.) we wsi były 94 domy mieszkalne, wszystkie drewniane. Dziś ze starej zabudowy pozostało zaledwie 9 budynków.

Najstarsza wzmianka o istnieniu popostwa w Bystrem, a co za tym idzie i cerkwi, pochodzi z 1607 roku. W 1681 r. zbudowano kolejną świątynię, a popostwo uposażone było 1 łanem ziemi. Obecną cerkiew pw. św. Michała Archanioła wzniesiono (w miejscu poprzedniej) w latach 1901-1902 w narodowym stylu ukraińskim. (Źródło: tekst pochodzi z tablicy informacyjnej sprzed cerkwi w Bystrem).
W tym czasie wybudowano szereg podobnych do siebie cerkwi: w Beniowej, Lutowiskach, Lipiu, Paniszczowie i właśnie w Bystre. Do dnia dzisiejszego zachowała się tylko cerkiew w Bystrem.

BUDOWA I WYPOSAŻENIE
Drewniana cerkiew konstrukcji zrębowej. Orientowana, zbudowana na planie krzyża greckiego. Trójdzielna, zwieńczona trzema kopułami na ośmiobocznych bębnach z pozornymi latarniami i krzyżami. Ramiona również zwieńczone podobnymi kopułami. Prezbiterium mniejsze od nawy, z dwoma bocznymi zakrystiami i ramiona krzyża zamknięte trójbocznie. Dachy kryte blachą. Wokół ścian świątyni dach okapowy. Wnętrze zamknięte trzema kopułami z płaskimi stropami w ramionach bocznych. Chór śpiewaczy nadwieszony w kształcie litery „U’ z balustradą tralkową. Ikonostas z p. XX w. pozbawiony ikon. Liczne ikony, obrazy i część wyposażenia z cerkwi z okresu XVIII – XIX w. znajdują się w Muzeum Sztuki Cerkiewnej na Zamku w Łańcucie. Dzwonnica – brama murowana, parawanowa o dwóch kondygnacjach z 1939 r. Żródło: TUTAJ

Jest klasycznym przykładem historycyzmu ukraińskiego - projektów koncepcji Bazylego Nahirnego. We wnętrzu urządzona została współcześnie ekspozycja krzyży i utensyliów cerkiewnych ze zniszczonych bieszczadzkich cmentarzy i cerkwi. Przed głównym wejściem leży płyta nagrobna położona jako stopień, pochodząca zapewne ze starego przycerkiewnego cmentarza, lub, co bardziej prawdopodobne, była to znajdująca się w starej cerkwi płyta nagrobna, która po zbudowaniu nowej cerkwi znalazła się poza jej bryłą.

Zaglądamy do wnętrza cerkwi przez dziurkę od klucza

Wnętrze cerkwi widoczne przez jedno z okien od strony wschodniej

Obok cerkwi murowana, dwukondygnacyjna dzwonnica parawanowa z 1939 r. Podczas II wojny światowej jeden z dzwonów – największy - został ukryty pod podłogą wiwtara. Pozostałe zostały zabrane w latach 50. XX w. Ukryty dzwon został natomiast odnaleziony w 1993 r. i znajduje się w Michniowcu. Źródło: TUTAJ

Naprzeciw świątyni znajduje się niewielki cmentarz z kilkunastoma nagrobkami. Zachowało się tu 13 nagrobków: 2 piaskowcowe, 8 zakończonych krzyżami żeliwnymi, 2 bez krzyży i jeden krzyż żeliwny. Źródło: TUTAJ

W Bieszczadach zachowały się do dziś cztery takie obiekty, oprócz Bystrego są to Chmiel, Hoszów i Hoszowczyk. Źródło: TUTAJ

Bystre. Widok na cerkiew i dzwonnicę parawanową

Bystre. Fragment cerkwi pw. św. Michała Archanioła

Bystre. Cerkiew pw. św. Michała Archanioła, widok od strony wschodniej

Bystre. Cerkiew pw. św. Michała Archanioła, widok z terenu pobliskiego cmentarza

Jeżeli jesteś ciekawy poprzednich części jakie pojawiły się na blogu zapraszam do kliknięcia poniżej tekstu zakładki / etykiety Architektura Drewniana i tam znajdziesz wszystkie wpisy jakie do tej pory ukazały się w cyklu BEZCENNE DZIEDZICTWO POLSKI.

 Ciekawe linki:
* NARODOWY INSTYTUT DZIEDZICTWA W POLSCE / kliknij TUTAJ
* ARCHITEKTURA DREWNIANA W POLSCE / kliknij TUTAJ
* SZLAK ARCHITEKTURY DREWNIANEJ / kliknij TUTAJ
* GOOD IDEA - Nieznane PEREŁKI Polski: drewniane kościółki / kliknij TUTAJ
* LISTA ŚWIATOWEGO DZIEDZICTWA UNESCO / kliknij TUTAJ
* KOŚCIOŁY DREWNIANE W POLSCE / kliknij TUTAJ

Ciekawi Cię mój blog? Śmiało zajrzyj do pozostałych wpisów. Wszystkie zostały pogrupowane według tzw. etykiet. Są ze sobą powiązane i pozwalają się lepiej poruszać po stronie. A jeżeli na tyle podoba Ci się moja "twórczość", możesz przekazać dalej, wysłać komuś link, udostępnić w mediach społecznościowych :)

Źródła:
* http://www.twojebieszczady.net/st_cerkwie/cerkiew_bystre.php
* https://sad.podkarpackie.travel/punkty-szlaku/trasa-iii-ustrzycko-leska/dawna-greckokatolicka-cerkiew-filialna-pw-sw-michala-archaniola
* http://www.kosciolydrewniane.pl/
* https://m.facebook.com/story.php?story_fbid=pfbid0PGFcEj5TLfryvZp2Wk8G6afBroeoYY7Bd446oSVAPrX9wNpMYQp2W5dj2sY6JHCBl&id=103073938224886&eav=AfbfEEBqiES9N-Atonz6PpQIC2jQQhLRk2Gksn_S_gqJ6JsSv7MvUiL9zUTrAjqi8_8&paipv=0
* http://www.bieszczadzka24.pl/kultura/spacer-po-krainie-lipeckiej/3198
* Tablica informacyjna sprzed cerkwi św. Michała Archanioła w Bystrem

Jeśli podoba Ci się to co robię, jaką pracę wykonuję i chcesz mnie wesprzeć w rozwoju bloga i kanału na youtube możesz udostępnić stronę w swoich mediach społecznościowych lub postawić mi wirtualną kawę :) Kliknij poniżej i wypijmy kawę wg Twojego uznania :) Będzie mi bardzo miło.

Tekst, opracowanie, film, zdjęcia: Przemek Posadzki