Z wysokości siodełka cz. XXXVIII. Twierdza [GALERIA + VIDEO]

Kiedyś jedna z najpotężniejszych w Europie. Innowacyjna myśl inżynierii wojskowej cesarskich Austro-Węgier. Rozciągnięta na potężnym areale ziemi, z ponad stu tysięczną armią. Dziś pomnik historii. Gdzieniegdzie dobrze zachowane budowle oraz trwałe ruiny z ponad stuletnią historią.

Twierdza Przemyśl. Fort XI Duńkowiczki

O jakim miejscu mowa i gdzie to wszystko się znajduje, opowiem za chwilę. Bo teraz chciałbym ogłosić :P, że dzisiejsza trasa, w którą Was zapraszam, zajęła, doskonałe V miejsce w konkursie, pt. Wakacyjne wspomnienia ze szlaków Podkarpacia organizowanym przez Województwo Podkarpackie i serwis traseo.pl

Wyniki

TWIERDZA PRZEMYŚL. To dzisiejsze słowa klucz. A dokładnie, FORTECZNA TRASA ROWEROWA (jej północna część). 

TRASA
Przemyśl - pomnik Orląt Przemyskich - Wybrzeże św. Jana Pawła II - Kuńkowce - Łętownia - Ujkowice - Orzechowce - Duńkowiczki - Żurawica - Bolestraszyce - Buszkowiczki - Przemyśl

Długość trasy: ok. 36 km sama pętla. 46 km od parkingu POSIR, przez przejazd całej trasy z fortami.
Rodzaj nawierzchni: asfalt (70%), szutr (30%)
Wysokość (max): 340 m n.p.m.
Wysokość (min.): 193 m n.p.m.
Wznoszenie: 369 m
Opadanie: 361 m
Czas: około 6 godzin (całość, łącznie ze zwiedzaniem); 3,5 godziny (jazda)
Tętno max: 154/min
Zużyte kalorie: 3778 kcl

Uważam, że jest to jedna z najlepszych atrakcji w Województwie podkarpackim. Połączenie historii, turystyki, rekreacji i roweru. Daje niezwykłe doznania dla ducha i ciała.

Sama trasa rowerowa, poprowadzona jest pierścieniem całej twierdzy. Oznaczona kolorem zielonym dla rowerzystów i kolorem czarnym dla turystyki konnej. Początek i koniec, organizatorzy zaplanowali przy pomniku Orląt Przemyskich. Tuż przy lewym brzegu Sanu.

Przez pierwszych kilka kilometrów, do pierwszego fortu na trasie - Łętownia, szlak będzie przebiegał główna drogą. Ruch samochodowy umiarkowany. Przez kolejne kilometry, arteria szlaku Twierdzy, to boczne drogi asfaltowe, szutrowe, piaszczyste, biegnące przez małe podkarpackie miejscowości, wśród pól uprawnych czy fragmentami lasów. Tym samym mamy obraz w jakich miejscach i realiach budowano poszczególne główne forty i ich pomocnicze zaplecze.

Przemierzając szlak momentami trzeba dobrze się rozglądać by nie pomylić właściwej drogi. Szczególnie gdy musimy jechać krótkim fragmentem DK28, w miejscowości Duńkowiczki i wjechać ponownie na bezdroża Twierdzy, w kierunku Fortu XII Werner. Znak wskazujący kierunek został przestawiony, prawdopodobnie "dla zabawy".

Same forty są w różnym stopniu zachowane. Jedne są ruinami, inne bardzo dobrze zachowane czy zabezpieczone i fragmentami dobrze wyeksponowane dla odwiedzających. Jeszcze kilka lat temu w wielu obiektach nie było np. schodów do nich prowadzących, czy imitacji poszczególnych ówczesnych fragmentów zabudowy.
Osobiście miałem takie szczęście, że w dniu kiedy odwiedzałem północną część Twierdzy Przemyśl (połowa sierpnia 2021 r.) ruch turystyczny był prawie zerowy. Poza kilkoma osobami (Fort XII Werner). W niektórych miejscach byłem praktycznie sam. Sam na sam z historią i miejscami gdzie w ówczesnym czasie decydowały się losy Europy i świata.

Niesamowitym plusem jest to, że wstęp na teren fortów jest bezpłatny, poza Fortem XII Werner. I nie chodzi tu o to "że trzeba płacić", tylko o taką swobodną atmosferę, że historia jest wolna i bezpłatna. Dla wszystkich.

Muszę przyznać, że dla mnie jako laika architektury, a tym bardziej architektury wojskowej, inżynierii wojskowej, Twierdza Przemyśl, zrobiła ogromne wrażenie.
Potężne, żelbetowe konstrukcje, ze stalowymi elementami robią piorunujące wrażenie. Niesamowicie działając na wyobraźnię odbiorcy, tworząc klimat ówczesnych wydarzeń.

Przemyśl. Pomnik Orląt Przemyskich. Początek trasy

Przemyśl. Wybrzeże św. Jana Pawła II

Twierdza Przemyśl, z początkiem XX w. była jedną z największych w Europie. To tutaj dochodziło do walk, w których udział brali Austriacy, Węgrzy, Rosjanie, Niemcy, Polacy, Czesi, Słowacy, Rumuni, Bułgarzy, Włosi. Największe walki przypadają na lata 1914 - 1915.

Dzięki Twierdzy możemy zobaczyć potęgę Monarchii Austro-Węgierskiej i geniuszu inżynierów CK Armii (dzieła obronne twierdzy ukazują przekrój austriackiej sztuki obronnej. Począwszy od szańców pierwszego obozu warownego z lat 1854 - 55, poprzez forty artyleryjskie przełomu lat 70 i 80 XIX wieku, forty pancerne schyłku XIX wieku, skończywszy na fortyfikacji polowej z 1914 i 1915 roku - źródło: TUTAJ). To nie przypadek, że pozostałości umocnień czy obiektów o wyraźnie militarnym przeznaczeniu otaczają miasto niemalże szczelnym pierścieniem. Taki był bowiem zamysł architektów budujących od połowy XIX wieku umocnienia wokół Przemyśla. Te zaś składały się z dwóch pierścieni fortów, linii wspierającej oraz trzeciego pierścienia fortyfikacji polowych. Obiekty obronne znajdowały się w odległości od kilometra do ponad 12 km od centrum miasta. Źródło: TUTAJ

W dniach wojennej chwały forteczne mury skutecznie chroniły swą załogę, a ta była niezwykle liczna, gdyż wedle szacunków liczyła około 131.000 żołnierzy, 21.000 koni i 1010 dział różnych typów i kalibrów. I choć ostatecznie wojska rosyjskie zajęły Twierdzę, to uczyniły to dopiero po długim oblężeniu i kapitulacji (22. marca 1915 r.) jej austriackiej załogi, która wcześniej wysadziła najistotniejsze fragmenty fortów, zniszczyła uzbrojenie i sprzęt wojskowy. Źródło: TUTAJ

Ewenementem na skalę światową jest to, że forteczny krajobraz został tu zachowany w niezmienionej formie od wybuchu I wojny światowej. Dzięki temu po przeszło stu latach wciąż można podziwiać zachowane systemy maskowania zielenią, ukształtowanie terenu, przebieg dróg fortecznych czy wreszcie pozostałości licznych okopów wypełniających przestrzeń pomiędzy poszczególnymi obiektami. Źródło: TUTAJ

Sama Twierdza została uznana za Pomnik Historii (10.12.2018 r.). Jak podają oficjalne informacje: Celem ochrony pomnika historii, jest zachowanie, ze względu na wartości historyczne, naukowe i kompozycyjne oraz autentyczność zespołu dzieł obronnych powiązanych rozbudowaną siecią dróg fortecznych, wybitnego przykładu austriackiej szkoły architektury militarnej, tworzącego niepowtarzalny krajobraz warowny.

Kierunkowskazy do poszczególnych fortów z kierunkiem i odległością w metrach

"Punkt informacyjny" przy szlaku. Wskazuje odległość do fortu

FORT VIII ŁĘTOWNIA
Typ: artyleryjski
Lata budowy: 1880 - 1887
Zabytek o znaczeniu europejskim.
Lokalizacja: Kuńkowce.
Jednowałowy, zbudowanym w systemie fortowym ześrodkowanym. Fort zlokalizowany jest na szczycie wzgórza 310 m. n.p.m.
Koszt budowy: 233 000 florenów.
Załoga: jedna kompania, ok. 250 żołnierzy.
Uzbrojenia: 8 polowych, odtylcowych armat na czole (kaliber 12 cm); 4 armaty polowe odprzodowe (kaliber 10 cm).

Niepostrzeżenie wyłania się Fort VIII Łętownia

Fort VIII Łętownia. Główny wjazd na teren fortyfikacji

Fort VIII Łętownia (panorama)

Fort VIII Łętownia. Fragment schronu centralnego

Fort VIII Łętownia. Schron centralny

Fort VIII Łętownia. Widoczne stanowiska armat 12 cm M. 75/96

Fort VIII Łętownia. Schron. Jedno z bardzo wielu pomieszczeń, które można zobaczyć

Fort VIII Łętownia. Latryna :)

Fort VIII Łętownia. Fragment głównych koszar szyjowych. Widoczne obniżenie prześwitu bramy głównej

 

Fort VIIIa Aszczycówka. Pomocniczy. Tablica informacyjna. Po samym forcie nie zachowało się wiele. Dziś teren porośnięty roślinnością

FORT IX BRUNNER
Typ: pancerny.
Lata budowy: 1892 - 1894
Zabytek o znaczeniu europejskim.
Lokalizacja: Ujkowice.
Fort scalony – ześrodkowany, dwuwałowy fort główny z artylerią umieszczoną w stanowiskach pancernych. Był jednym z dwu najpotężniejszych fortów pancernych Twierdzy Przemyśl.
Załoga: komendant, 250 piechurów, 167 artylerzystów, 9 pionierów.
Uzbrojenia: broń artyleryjska: 4 moździerze (kal. 15 cm M.80), przezbrojone w haubice (10 cm M.5); 3 haubice (15 cm M94); 4 armaty (kal. 8 cm M.94).

Fort IX Brunner. Wejście główne. Centralna część wału koszar szyjowych. Wejścia do potern. Dolna prowadzi do galerii strzelniczej w przeciwstoku fosy, górna łączy ze schronem centralnym

Fort IX Brunner. Ruiny kaponiery pojedynczej przeznaczonej do obrony fosy lewego barku

Fort IX Brunner. Ruiny podwójnej kaponiery w przeciwstoku fosy czoła i prawego barku. W górnej części pozostałość stalowej kraty, która zabezpieczała strzelnice przed zasypaniem

Fort IX Brunner. Zachowany w stanie ruiny fragment galerii strzelniczej w przeciwstoku fosy czołowej. Widoczne wzmocnienia konstrukcyjne wykonane w ramach rewaloryzacji w latach 2013-2015

Fort IX Brunner. Wnętrze galerii strzelniczej w przeciwstoku fosy

Fort IX Brunner. Fosa czołowa. Po lewej wał piechoty, po prawej galeria strzelnicza

Na trasie, pomiędzy Fortem IX Brunner, Fortem X Orzechowce. Ujkowice

FORT X ORZECHOWCE
Typ: artyleryjsko-opancerzony.
Lata budowy: 1884 - 1886
Zabytek o znaczeniu europejskim.
Lokalizacja: Ujkowice.
Dwuwałowy fort artyleryjski.
Załoga: około 300. żołnierzy (oficerowie i szeregowi).
Uzbrojenia: miał być wyposażony w 4 armaty polowe (kal. 10 cm); 8 armat (kal. 12 cm wz.61); 10 armat (kal.15 cm wz.61).

Wjazd na teren Fortu X Orzechowce

Fort X Orzechowce. Koszary szyjowe

Fort X Orzechowce (panorama)

Fort X Orzechowce. Kaponiera

Fort X Orzechowce. Żeliwny pancerz kaponiery z widoczną datą 1899 r.

Fort X Orzechowce

FORT Xa PRUCHNICA DROGA
Typ: pancerny.
Lata budowy: 1892 - 1897
Lokalizacja: Orzechowce.
Jednowałowy fort pancerny z ławką strzelecką, przeznaczony dla piechoty.
Koszt budowy: 130 000 florenów.
Załoga: 125 piechurów i 125 artylerzystów.
Uzbrojenia: 6 armat kazamatowych do strzelnic minimalnych (kal. 8 cm M.94).

Fort Xa Pruchnicka Droga

Fort Xa Pruchnicka Droga

Orzechowce. Jeden z wielu pięknych pejzaży na trasie

FORT XI DUŃKOWICZKI
Typ: artyleryjsko-opancerzony.
Lata budowy: 1884 - 1886
Zabytek o znaczeniu europejskim.
Lokalizacja: Duńkowiczki.
Dwuwałowy fort artyleryjski.
Załoga: 300 osób (w tym 16. oficerów).
Uzbrojenia: 4 armaty polowe (kal. 10 cm); 8 armat (kal. 12 cm wz.61); 10 armat (kal. 15 cm wz.61).

Wejście główne na teren Fortu XI Duńkowiczki

Fort XI Duńkowiczki. Tablica Informacyjna

Fort XI Duńkowiczki (panorama)

Fort XI Duńkowiczki. Koszary szyjowe, lewa część

Fort XI Duńkowiczki. Koszary szyjowe, prawa część

Fort XI Duńkowiczki. Tuż po wejściu przez wejście główne

Fort XI Duńkowiczki. Po wejściu spoglądamy w jedną ze stron, a tam bardzo długi korytarz koszar szyjowych

Fort XI Duńkowiczki

Fort XI Duńkowiczki. wnętrze schronu pogotowia w osi fortu. Widoczny fragment drewnianej podłogi zamykającej otwór windy armatniej oraz bloki lin wyciągowych w szczycie sklepienia. Dalej schody z koszar szyjowych do schronu pogotowia w osi fortu

Fort XI Duńkowiczki. Schron pogotowia w osi fortu, w wale artyleryjskim. Widok od południowego-zachodu

Fort XI Duńkowiczki. Schron z przelotnią

Fort XI Duńkowiczki. Widok na lewą część koszar szyjowych

Fort XI Duńkowiczki. Schody prowadzące do kaponiery barkowej

Fort XI Duńkowiczki

Fort XI Duńkowiczki. Wnętrze koszar szyjowych

Fort XI Duńkowiczki. Kazamata w koszarach szyjowych, dawna izba mieszkalna dla 26 żołnierzy

Fort XI Duńkowiczki

Fort XI Duńkowiczki. Widok z koszar szyjowych, w kierunku Przemyśla

FORT XII WERNER
Typ: artyleryjski.
Lata budowy: 1881 - 1887
Zabytek o znaczeniu europejskim.
Lokalizacja: Żurawica.
Stały fort artyleryjski.
Załoga: komendant, 14. oficerów, 310 żołnierzy.
Uzbrojenia: 14 dział i moździerzy.
Obecnych czasach w "rękach prywatnych".

Fort XII Werner (panorama)

Fort XII Werner. Zachodnia (prawa) część koszar szyjowych

Fort XII Werner. Zachodnia (lewa) część koszar szyjowych

Fort XII Werner. Plan fortu

Fort XII Werner. Kazamata komendanta. Ekspozycja muzealna

Fort XII Werner. Wnętrze koszar szyjowych

Fort XII Werner. Ekspozycja

Fort XII Werner. Ekspozycja muzealna w jednej z kazamat koszar szyjowych

Fort XII Werner. Ekspozycja muzealna w jednej z kazamat koszar szyjowych

Fort XII Werner. Kazamata koszar

Fort XII Werner. Południowo-wschodnia część schronu centralnego. Widok od północnego-zachodu

Fort XII Werner. Przelotnia

Fort XII Werner. Murowana przeciwskarpa z zakolem z widocznymi uszkodzeniami z okresu walk

Fort XII Werner. Widoczna murowana przeciwskarpa z zakolem

Fort XII Werner. Łaźnia

Fort XII Werner. Magazyn amunicji

Fort XII Werner. Wnętrze koszar szyjowych

Na trasie nie tylko forty, przyroda także :)

FORT XIIIb BOLESTRASZYCE
Typ: piechoty.
Lata budowy: 1881 - 1887
Zabytek o znaczeniu europejskim.
Lokalizacja: Bolestraszyce.
Jednowałowy fort artyleryjski, ześrodkowany. Zmodernizowany do obrony bliskiej.
Załoga: 125 piechurów, 71 artylerzystów, 6 pionierów.
Uzbrojenia: 2. armaty polowe (kal. 8 cm M.75/96); 4 armaty (kal. 15 cm M.61).

Fort XIIIb Bolestraszyce

Fort XIIIb Bolestraszyce. Znajduje się na terenie Arboretum Bolestraszyce

Szlak pomiędzy fortami

FORT XIII SAN RIDEAU
Typ: pancerny.
Lata budowy: 1892 - 1894.
Zabytek o znaczeniu europejskim
Lokalizacja: Bolestraszyce.
Fort scalony - ześrodkowany, dwuwałowy fort główny z artylerią umieszczoną w stanowiskach pancernych.
Załoga: 800. żołnierzy, 12. oficerów i komendant fortu.
Uzbrojenia: 3 haubice (kal. 15 cm); 3 moździerze (15 cm M.80); 6 dział kazamatowych w obu tradytach na krańcach koszar (kal. 8 cm M.94); 6 dział kazamatowych na lawetach do strzelnic minimalnych w obu kaponierach przeciwstokowych (kal. 8 cm M.94).
Z fortem XIII związana jest legenda o uwolnieniu podczas rozbiórki koszar rosyjskiego oficera, po 8-letnim uwięzieniu w podziemiach.

Fort XIII San Rideau. Tablica informacyjna

Fort XIII San Rideau

Fort XIII San Rideau. Ruiny północno-wschodniej części koszar szyjowych. Po prawej stronie pozostałości prawoskrzydłowego, dwukondygnacyjnego tradytora z granitowymi obramieniami strzelnic dział kazamatowych 8 cm M.94

Fort XIII San Rideau. Lewoskrzydłowa kaponiera w przeciwstoku fosy. Widok na wysadzoną kazamatę mieszczącej pierwotnie dwa działa kazamatowe 8 cm M.94

Fort XIII San Rideau. Północno-wschodnia część lewoskrzydłowej kaponiery oraz fragment galerii strzeleckiej w przeciwstoku fosy

Fort XIII San Rideau. Wysadzona kazamata mieszcząca pierwotnie dwa działa kazamatowe 8 cm M.94

Fort XIII San Rideau. Galeria strzelecka w przeciwstoku fosy. Po prawej stronie strzelnice kaponiery, pierwsza widoczna dla karabinu maszynowego

Fort XIII San Rideau. Część lewoskrzydłowej kaponiery oraz fragment galerii strzeleckiej w przeciwstoku fosy

Fort XIII San Rideau. Ruiny północno-wschodniej części koszar szyjowych

Fort XIII San Rideau. Ruiny północno-wschodniej części koszar szyjowych, widziane z wału

Fort XIII San Rideau. Wał piechoty

Zielona kropka oznaczająca koniec Trasy Fortecznej Twierdzy Przemyśl, część północna. Teraz trzeba wrócić z Bolestraszyc do Przemyśla :) a tam...

... bardzo dobre jedzenie :)

Plan Twierdzy Przemyśl (północ, południe)

Trasa, z zapisu GPS

A teraz po długim materiale zapraszam na film. Rozsiądź się wygodnie w fotelu i przejedźmy wspólnie północną część Fortecznej Trasy Rowerowej Twierdzy Przemyśl :)

Ze swojej strony bardzo polecam przejechanie, w tym przypadku, północnej trasy fortecznej, która pozwoli każdemu połączyć ze sobą aktywność fizyczną, z turystyką i bogatą historią terenu i dziejów miasta Przemyśl i tej części Europy.

Być może przeczyłeś ostatni wpis z cyklu BEZCENNE DZIEDZICTWO POLSKI i chcesz nadrobić zaległości, kliknij TUTAJ i zobacz gdzie znajduje się i jak wygląda dziś opuszczona cerkiew.

Jeśli podoba Ci się to co robię, jaką pracę wykonuję i chcesz mnie wesprzeć w rozwoju bloga i kanału na youtube możesz udostępnić stronę w swoich mediach społecznościowych lub postawić mi wirtualną kawę :) Kliknij poniżej i wypijmy kawę wg Twojego uznania :) Będzie mi bardzo miło.

Tekst, opracowanie, zdjęcia: Przemek Posadzki / Zdjęcia są chronione prawem autorskim. Zakaz kopiowania i rozpowszechniania bez zgody autora.
Żródła: http://www.twierdzaprzemysl.org / https://zabytek.pl / http://visit.przemysl.pl /  https://podkarpackie.eu